०७४ मा काठमाडौँबाट मेयर निर्वाचित विद्यासुन्दर शाक्यले जे जति सुधारका काम गरे, अहिले त्यसैको जगमा छन् बालेन साह । ९ वटा ब्रुमर, १ देखि आठसम्म स्थानीय तहको पाठ्यक्रम, आइल्याण्ड र भत्किएका सम्पदा निर्माणलगायत अधिकांश बनाउने काम विद्यासुन्दरकै पालामा सम्पन्न भइसकेको थियो । २४ सै घण्टा १० वटा एम्बुलेन्स सञ्चालन, वडाका प्रशासनिक भवन निर्माण, दमकल भवन बिस्तारलगायत विद्यासुन्दरले गरेका अविष्मरणीय काम हुन् । कसैलाई बिझाउन नचाहने शाक्य काठमाडौँको लगनटोलमा जन्मिए, खानदानी नेवार परिवारको छोरा भएर पनि व्यापार होइन, राजनीतितिर लागे । उनको नाम काटेर माथिबाटै पूर्वमेयर केशव स्थापितलाई ०७९ मा उठाउनु नै बालेन उदयको प्रमुख कारक मान्छन्, एमालेहरू ! शाक्य पार्टीको नगर र जिल्ला कमिटी सचिव हुँदै अहिले केन्द्रीय सदस्य छन् ।
बिज्ञापन
० काठमाडौँका मेयर बालेन साहको तीन वर्षे कार्यकाललाई कसरी नियालिरहनुभएको छ ?
बिज्ञापन
– कतिपय निर्णय व्यक्तिले गरेको भए पनि पछि त्यो संस्थागत हुने हुँदा त्यसलाई त्यही रूपमा हेर्नुपर्छ । फुटपाथ र सुकुम्बासी हटाउनेबाहेक अहिले नयाँ कुरा केही देखिएको छैन । सधैं घर भत्काउने र रोड चौडा गरेर मात्र बस्ने हो भने राज्यको सम्पत्ति सडकमा मात्र देखिन्छ । अहिले त व्यक्तिगत रूपमा मेयर सा’ब चलिरहनुभएको छ भन्ने सुनिन्छ । ‘मै हुँ’ भन्ने अहंले कहाँ नै पो पुगिएला र ? स्मार्ट लाइट र हाइ मास्क मेरै कार्यकालमा अगाडि बढेका हुन् । पछिल्लो कार्यपालिका बैठकमा वडा अध्यक्षाले महानगरपालिकाको आफ्नै भवन कहिले बनाउने भनेर प्रश्न उठाएको सुनियो । अरु सबै नगरपालिकाको कार्यालय भवन छ । तर देशकै सबैभन्दा ठूलो महानगरपालिका अहिले पनि भाडाको घरमा बसिरहेको छ । तत्कालीन उपप्रधानमन्त्रीलाई आग्रह गरेर नेपाल ट्रष्टको भवन लिजमा लिन मैले पहल नगरेको भए आज महानगरपालिकाको कार्यालय कहाँ हुन्थ्यो ?
० पछिल्लो समय नेपाल प्रहरी र महानगर प्रहरी नै आमने–सामने हुने स्थिति आयो । महानगरको डोजर थापाथलीको महिला प्रहरी बिट भत्काउन पुग्यो । किन होला यस्तो द्वन्द्व ?
बिज्ञापन
– थापाथलीस्थित ट्राफिक प्रहरी प्रभाग भत्काउने निर्णय मेयरको मात्र हो वा कार्यपालिकाकै हो ? कार्यपालिका सदस्यहरूले स्पष्ट पार्नुपर्यो । अहिलेसम्म कसैले नबोलेको हुँदा त्यो संस्थागतै हो जस्तो लाग्छ । एउटा सरकारी निकायले अर्काे सरकारी निकायसँग समन्वय, सहकार्य गर्नु पर्ने हो । सार्वजनिक ठाउँमा बनाइएका थुप्रै सरकारी संरचना छन्, के ती सबैमा डोजर चलाउँदै जाने ? मेरै पालामा कमलपोखरीको पाँच रोपनी सार्वजनिक जग्गामा बसेको प्रहरी वृत्त भत्काइयो तर कुनै हल्लाखल्ला भएन । बरु महानगरपालिकाले नै त्यहाँ अर्को प्रहरी भवन बनाउन सहयोग गर्यो ।
प्रहरी हाम्रै लागि होइन ? जेनजी आन्दोलन अधिकांश प्रहरी बिट निशानामा परे । तर तिनलाई सरकारले भन्दा बढी स्थानीय र जनताले नै बनाए । प्रहरी हाम्रो घरछेउ मात्र बसिदिए पनि हामी सुरक्षित हुन्छौं । उसै त अहिले प्रहरी आतंकित अवस्थामा छ । तिनै प्रहरीलाई तर्साएर आलो घाउमाथि नुन चुक छर्कने काम गरेको छ महानगरपालिकाले । यस्तो कदम गलत हो । अरु ७५२ वटा नगरपालिका छन्, कतै यसरी नगर प्रहरीले प्रहरी कार्यालय भत्काएको सुनिँदैन । २४ भदौंको एक दिन मात्र प्रहरीले हात उठाउँदा देशको हालत के भयो ? कसैको मानमर्दन गर्न सजिलो छ तर इज्जत दिन गाह्रो छ ।
० सिंहदरबारलगायत देशका प्रशासनिक भवन जल्दा महानगरपालिकाका कुनै दमकल आगो निभाउन पुगेनन् बरु ललितपुरले मात्र आगो निभाइरहेको देखियो । दमकलको यथार्थ के हो ?
– पहिला एउटा मात्र दमकल स्टेशन थियो । मेरो कार्यकालमा बौद्ध रामहिटी र कामनपा १६ नम्बर वडा, बालाजु औद्योगिक क्षेत्रमा थपियो । पहिला पाँच वटा रहेकोमा तीन वटा नयाँ किनियो । पहिला घरहरू साना थिए । एउटै जुद्ध बारुणयन्त्र काफी थियो । अहिले बहुतले भवन बनिसके । ६० मीटर होरिजेन्टल, ४५ मीटर भर्टिकल पानी फाल्न सक्ने आद्युनिक खालको दमकल किनेको हामीले नै हो । मलाई पनि चित्त नबुझेको कुराचाहिँ, महानगरपालिकाकै गाडीले आन्दोलनमा पानी वितरण गरिरहेको थियो । राज्यको एउटा निकायले राज्य विरुद्ध प्रदर्शन भइरहँदा यस प्रकारको गतिविधि गर्न मिल्थ्यो कि मिल्दैनथ्यो ? आन्दोलनलाई उक्साउने अभिव्यक्ति दिने, अनि आन्दोलनकारीहरूलाई पानी बाड्ने ? मिल्ने हो कि होइन ?
नियतै खराब भइसकेपछि यस्ता प्रश्न उठ्नु अस्वाभाविक होइन । वडा सदस्यहरूकै गुनासो छ– जुद्ध वारुणयन्त्र नजिकै आगलागी हुँदासमेत त्यहींको दमकल समयमा आगो निभाउन पुगेन । त्यहाँसमेत ललितपुरकै दमकल बोलाउनुपर्यो । यसलाई संवेदनशीलता नभएको वा जिम्मेवारीवोध नभएको रूपमा बुझ्नुपर्यो वा विध्वंश होस् भन्ने नै चाहना रहेको रूपमा लिनुपर्यो । दमकल अर्थात एम्बुलेन्सले कसको घरमा आगलागी भयो वा को विरामी भयो भनेर हेर्दैन । चाहे सरकारको जलोस् वा व्यक्तिको निभाउने दायित्व महानगरको हो ।
० काठमाडौँ महानगरपालिकाको बजेटले ३५ वटा एम्बुलेन्स अन्यलाई बाँड्न मिल्छ त !
– नगर नगर साझेदारीअन्तर्गत यस्तो काम गर्न सकिन्छ । महानगरसँग आन्तरिक स्रोत छ तर बाहिरका स्थानीय तहको आम्दानी कम छ । काठमाडौँको एउटा सानो सहयोगले ठूलो राहत मिल्छ भने दिनु अनुचित होइन तर अरुलाई एम्बुलेन्स बाड्दा आफैं रित्तो हुनु भएन ।
० वर्तमान अन्तरिम सरकारको सूत्रधार नै बालेन साह हुन् भन्छन् । एउटा मेयरको यत्रो हैसियत हुन सक्छ ?
– यो विषयमा बोल्नुपर्ने कसैले मुख खोलेका छैनन् । आन्दोलन गर्ने, संसद भवन, सिंहदरबार, भाटभेटनीलगायत हजारौं सरकारी र निजी संरचना जलाउने को हो ? यसको जिम्मेवारी कसैले लिएको छैन । काम सकिएपछि जस–अपजस दुबैको जिम्मेवारी लिनुपर्छ । हमासले हामीले गरेको हो भनेर नैतिक जिम्मेवारी लियो । स्वयं प्रधानमन्त्री र मन्त्रीलाई नै कसले प्रधानमन्त्री र मन्त्री बनाइदियो थाहा छैन । ‘म रहरले होइन, करकापले प्रधानमन्त्री बनेको हुँ’ भनिरहनुभएको छ ।
० महर्जन कम्लेक्सको नक्सा पास कसरी भयो ? त्यसभित्रको लफडा के थियो ?
– महानगरपालिकाबाट ३५ फिटसम्मको नक्सा पास गरेको देखिन्छ । चार तल्ला होइन भने नक्सा संशोधन गरेर बनाउन पाउँछ, मापदण्डभित्र रहेर । महर्जन कम्लेक्समा ३५ फिटसम्मको नक्शा संशोधन गर्नु, अरु कसैले अवरोध नगर्नु भनेको हुँ । त्यहाँ आर्मी, प्रहरी र केटाहरू थुप्रै जान्थें, जुन तिमीहरूको कार्यक्षेत्रभित्र पर्दैन । आइन्दा कोही नछिर्नु, केही परेको खण्डमा जनप्रतिनिधिसँग समन्वय गर्नु भनेको थिएँ । मेरो कुरा नक्शा संशोधन गर्नु भन्ने मात्र थियो । देशकै पहिलो सम्पदामैत्री उक्त कम्प्लेक्स बनाउन कुनै कानुनी व्यवस्था र मापदण्डले बाधा नपर्ने सर्वाेच्चको आदेश पनि छ । सोही विषयलाई लिएर युनेस्को चिफको पुत्ला जलाउने काम भयो । म अहिलेसम्म त्यहाँभित्र छिरेको छैन ।
० यहाँको कार्यकालमा सडकको धुलो टिप्ने सात वटा ब्रुमर थिए । दुई वटा चीनको छङ्दु नगरपालिकाबाट आयो । काम तपाईंको कार्यकालमा भयो तर व्याज बालेनले खाइरहेका छन् । खुशी लाग्दैन ?
– अहिले कामभन्दा मिडियामा फोकस भयो । चर्चा र परिचर्चा कस्मेटिक काम गर्नेहरूको धेरै भयो । लोभमा फसेर नगरेको कामको चर्चा गरिँदा सिंगो देश कता पुग्ला ! कालान्तरमा नाङ्गो बादशाह बनिन्छ । मेयर भनेको अस्थायी पद हो । पात्रदहरू आउँछन, जान्छन् । मिथ्या प्रचार अस्थायी हुन्छ ।
० बालेनका अराजक गतिविधि बढ्दा पनि काठमाडौँका ३२ वडा अध्यक्षले किन बोल्न नसकेका होलान् !
– भर्खरैको कार्यपालिका बैठकमा ११ नम्बर वडाध्यक्ष हिरालाल तण्डुकारले महानगरपालिकाले प्राथमिकता दिएर आफ्नै भवन बनाउनुपर्यो भन्दा मेयरले तिहार मैले १० दिन अगाडि नै छिटो सकाइदिऊँ त ? भन्दै हेपेर बोलेको सुनियो । यसरी मेयरले जनप्रतिनिधिलाई हेप्दा चेप्दा उहाँहरू किन चुइँक्क बोल्नुहुन्न ? पार्टी नेतृत्व र सरकारलाई गाली गर्दा ताली ठोकेर बस्ने हो र ! कि हिरालालले उठाएको कुरा बेठीक हो भन्नुप¥यो होइन भने समर्थनमा बोल्नुपर्यो । मैले नेपाल ट्रष्टसँग अफिस लिँदा केही अभियन्ताले विरोध गरे, मुद्दा–मामिलामा फसाए । अहिले त्यही काम बालेनले गर्दा कसैको विरोध गरेको सुनिँदैन । करोडौं खर्च गरेर हरेक मन्दिरमा झिलिमिली बत्ती राख्दा कुनै अभियन्ता तथा जनप्रतिनिधि बोल्दैनन् । अनि दुई महिनापछि समिति बनाएर बत्ती राखेको ठीक भएन भनी प्रतिवेदन दिन्छन् । दुई महिना पनि नटिक्ने निर्णय गरेर करोडौं पैसा सक्ने ? यसको जिम्मेवारी कसले लिन्छ ?
० टुकुचा, सुकुम्बासी बस्तीका अलावा सामाखुशी क्षेत्रमै डोजर चलाउनेबाहेक बालेनको तीन वर्षे कार्यकालमा बनेका काम के के हुन् ?
– यहाँ चर्चा नै भत्काउनेको छ त ! मिडियाले त्यसैलाई प्राथमिकता दिएको छ । एउटा डाक्टरले हजारौं बिरामी बचाएको हुन्छ त्यसको कुनै न्युज बन्दैन । एक जनाको ज्यान जाँदा समाचार बन्छ । मारेको, मरेको होइन, बचाएको न्युजले प्राथमिकता पाए पो ! ट्राफिक चौकी भत्काएको न्युज जताततै कभरेज भयो तर जेनजी विद्रोहपछि स्थानीयहरूले आफैं अग्रसर भएर कतिपय प्रहरी वृत्त बनाएको समाचार विरलै पढ्न पाइयो ।
० पाँच वर्ष महानगरपालिकाको नेतृत्वमा रहँदा गर्न चाहेर पनि नसकेको कामचाहिँ के–के थिए ?
– केन्द्रीय कार्यालय आफ्नै बनाउन टेण्डर लगायौं, पूरा हुन सकेन । हाइमास्क, न्युरोडको दमकल भवन बनाउनुपर्ने विषय छन् । हाइ मास्क बत्ती राख्न टेण्डरै भइसकेको थियो । यस्तै टेकुमा पार्किङ भवन बनाउन टेण्डर आह्वान भयो । उपत्यकामा कोही पनि व्यापारिक संघ, संस्था पार्किङ भवन बनाउन तयार नभएपछि उनीहरूलाई अभिप्रेरित गर्न पार्किङ भवन बनाउन खोजिएको थियो । यसरी ठाउँ ठाउँमा पार्किङ एरिया बनाइदिएको भए आज कसैको घरमा डोजर चलाउनुपर्ने थिएन । टेकुको सात रोपनी जग्गामा नमुना पार्किङ भवन बनाउने योजना अधुरै रह्यो । एक तला बनेर त्यसै लथालिंग भयो । । काठमाडौँमा मोनोरेल, मेट्रोरेलको परिकल्पना मेरै कार्यकालमा गरिएको हो । महाराजगञ्जमा दमकल स्टेशन थप्न खोजिएको थियो मुद्दा मामिला र झमेला भयो । कुलेश्वरमा जग्गा खरिद गरी ब्रुमर थप्न खोजिएको थियो ।
० कमलपोखरी र रानीपोखरी विवादमा हात नहालेको भए हुन्थ्यो भन्ने लाग्दैन ?
– अहिले पनि कमलपोखरी निर्माण हामीले गर्यौं भनेर केही अभियन्ता चिच्याइरहेका छन् । हिजो कमलपोखरीको निर्माण अगाडि बढाउँदा रोक्न अग्रसर हुनेहरू युएसएडबाट भत्ता खानेहरू भन्ने पत्ता लागिसकेको छ । तिनै परिचालितहरु अगुवा भन्दै हिंडिरहेका छन् । कमलपोखरी मैले जे डिजाइन गर्न खोजेको थिएँ त्यही डिजाइनमा बन्यो । प्रहरी वृत्तलाई त्यहाँबाट हटाएर उल्टै जग्गा थप्ने काम भएको छ ।
म निर्वाचित भएको ०७४ सालमा । उनीहरू विवाद गर्न आएकाले । दुई वर्षसम्म प्रगति केही थिएन । त्यसमा पुरातत्वले पनि केही बदमासी गरेकै हो । विवाद आउनु अघिल्लो दिन काँग्रेसका भीमसेनदास प्रधानको नेतृत्वमा चेम्बर भवनमा बैठक बस्यो । एमालेलाई बदनाम गर्न उनीहरु लागेको भिडियो फुटेज भेटिएलगत्तै मैले तत्कालीन रक्षामन्त्री भीमसेनदासलाई भेट्न पटक पटक समय माग्दा पाइएन । सोही दिउँसो हरिप्रभा खड्गी ताला लगाउन गइन् । महानगरपालिका र पुरातत्वबाट असहयोग भएपछि तत्कालीन प्रधानमन्त्रीकै प्रस्तावमा यो काम संघीय सरकारले गरेको हो । रानीपोखरी र कमलपोखरी विवादमा मलाई मुछ्नुपर्ने कुनै कारण छैन ।
